ικανών χάκερ που βρί-
σκονται στην επικρά-
τειά της, οι οποίοι εργά-
ζονται για διάφορα
συνδικάτα οργανωμέ-
νου εγκλήματος.
«
Έχουν μάθει πώς να
αγοράζουν προστασία
από την κυβέρνηση και
οι διασυνδέσεις τους είναι στενές» τονίζει.
Όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, αναλυτές –μεταξύ των
οποίων και ο Μπέικερ– εκτιμούν ότι από τις κυβερνοεπιθέσεις
του 2007 στην Εσθονία και του 2008 στη Γεωργία (για τις οποίες
το Κρεμλίνο ποτέ δεν ανέλαβε την ευθύνη) μέχρι σήμερα η Ρω-
σία έχει επενδύσει σημαντικούς πόρους στην ανάπτυξη πιο εξε-
λιγμένων επιθετικών δυνατοτήτων κυβερνοπολέμου, οι οποίες
δεν έχουν φανεί ακόμα. Επίσης, εξακολουθεί να υφίσταται το
γεγονός ότι μεγάλο τμήμα της ουκρανικής υποδομής τηλεπικοι-
νωνιών βασίζεται σε γραμμές που περνούν από τη Ρωσία. Αυτό,
σε συνδυασμό με τις ρωσικές δυνατότητες κυβερνοπολέμου, εν-
δεχομένως να αποτελεί από μόνο του μεγάλο «πειρασμό».
«
Θα μπορούσαμε να δούμε σίγουρα μία διπλή επίθεση, με προ-
βλήματα τηλεπικοινωνιών στα δυτικά της χώρας να καθιστούν
ανήμπορη την κυβέρνηση, και ψυχολογικό πόλεμο στα ανατολι-
κά, όπου είναι μπλοκαρισμένη η πρόσβαση στην ενημέρωση, ενώ
παρατηρείται “πλημμύρα” από ψεύτικες, εμπρηστικές αναφορές»
σημειώνει ο Μπέικερ. «Σε μία ήδη ασταθή κατάσταση, τα πράγμα-
τα θα μπορούσαν να επιδεινωθούν γρήγορα. Αυτό ενδεχομένως
να αποτελεί μία νέα τακτική στρατηγικής προσέγγισης, κάτι που
δεν έχουμε δει ξανά στο παρελθόν».
Όπως υποστηρίζει ο Τζέφρι Καρ, ιδρυτής της εταιρείας διαδι-
κτυακής ασφαλείας Taia Global, η Ρωσία στην ουσία έχει τον έλεγ-
χο της υποδομής πληροφοριών και επικοινωνίας της Ουκρανίας:
«
Είναι απλώς θέμα του αν θέλουν να την κλείσουν». Παράλληλα,
επισημαίνει ότι οι ψηφιακές υποδομές των περισσότερων χωρών εί-
ναι σε μεγάλο βαθμό απροστάτευτες από τη ζημιά που θα μπορού-
σε να προκαλέσει μία σημαντική κυβερνοαναμέτρηση. Στη λίστα
των χωρών αυτών περιλαμβάνονται τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρω-
σία, αλλά και χώρες του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ. Αυτό
από μόνο του, εκτιμά, ενδεχομένως να αρκεί για να προλάβει την
«
έκρηξη» ενός γενικευμένου κυβερνοπολέμου στην Ουκρανία.
Ωστόσο, σημειώνει, απαραίτητο για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο είναι
να κατέβουν οι τόνοι στο έδαφος, καθώς, εάν ξεκινήσει μία κανο-
νική, συμβατική αναμέτρηση, θα αρθεί κάθε περιορισμός.
Ωστόσο, δεν συμμερίζονται όλοι την άποψη ότι τα τεκταινόμε-
να στην Ουκρανία αποτελούν το προοίμιο ενός γενικευμένου κυ-
βερνοπολέμου (με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται). Σε δημοσί-
ευμα του «IEEE Spectrum» υποστηρίζεται ότι οι εκτιμήσεις περί
κυβερνοπολέμου (σε εξέλιξη ή επερχόμενου) μεταξύ της Ουκρα-
νίας και της Ρωσίας, με αφορμή την κρίση στην Κριμαία, είναι
υπερβολικές, καθώς η Ρωσία μέχρι τώρα έχει βασιστεί στη χρήση
«
παραδοσιακής» στρατιωτικής ισχύος και ένα «μπαράζ» πολέμου
προπαγάνδας/πληροφοριών. Όπως τονίζεται, τα περιστατικά που
θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως επιχειρήσεις κυβερνοπολέ-
μου αποδίδονται σε Ρώσους ή Ουκρανούς «χακτιβιστές»
(
hacktivists) και όχι σε ένοπλες δυνάμεις.
Σύμφωνα με τον Τζον Μπουμγκάρνερ, του US Cyber
Consequences Unit, o ρωσικός στρατός έχει σίγουρα τη δυνατό-
τητα να εξαπολύσει στρατηγικές κυβερνοεπιθέσεις, ωστόσο, κα-
τά την επιχείρηση απόσχισης της Κριμαίας, έδειξε αξιοσημείωτη
αυτοσυγκράτηση, ενώ αντίστοιχα ούτε οι ουκρανικές Ένοπλες
Δυνάμεις προέβησαν σε εκτεταμένες επιχειρήσεις κυβερνοπολέ-
μου, καθώς η δραστηριότητα περιορίστηκε σε επιθέσεις denial of
service και βανδαλισμούς σε ιστοσελίδες – μάλιστα, στη δεύτερη
περίπτωση, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι εντάσσονται και στο
πλαίσιο «παραδοσιακής» δραστηριότητας από χάκερ που δεν εί-
χαν να κάνουν με την κρίση στην Ουκρανία (για παράδειγμα άτο-
μα που σχετίζονται με τον εμφύλιο στη Συρία, ή που θέλουν να
περάσουν αντιισραηλινά μηνύματα κ.λπ.). Επίσης, οι επιθέσεις
κατά των δικτύων κινητής τηλεφωνίας δεν έχει ξεκαθαριστεί εάν
ήταν πραγματικές κυβερνοεπιθέσεις ή αποτέλεσμα κλασικότε-
ρων μεθόδων ηλεκτρονικού πολέμου (παρεμβολές).
Κατά τον Μπουμγκάρνερ, η Ρωσία δεν προέβη σε στρατηγικές
κυβερνοεπιθέσεις επειδή δεν τις χρειάστηκε. Πέρα από την αποκο-
πή των τηλεπικοινωνιακών δεσμών, το μόνο που χρειαζόταν ήταν
πιο παραδοσιακές μέθοδοι «πολέμου πληροφόρησης», που εστία-
ζαν στην προπαγάνδα και δημιουργούσαν αμφιβολίες σχετικά με
την προέλευση των στρατευμάτων που είχαν εισέλθει στην Κρι-
μαία. Όσον αφορά στις «αψιμαχίες» μεταξύ χάκερ, σημειώνει ότι
ήταν πολύ χαμηλότερης έντασης σε σχέση με τα φαινόμενα που
είχαν παρατηρηθεί στην Εσθονία το 2007 και στη Γεωργία το 2008.
Ο Μπουμγκάρνερ θεωρεί ότι ο όρος «κυβερνοπόλεμος»
(
cyberwar) είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται πάρα πολύ, εντός
μίας περιόδου κατά την οποία ο κόσμος δεν έχει βιώσει (ακόμα;)
έναν γενικευμένο κυβερνοπόλεμο. Ωστόσο, ο ίδιος δεν πιστεύει
ότι οι αναμετρήσεις μεταξύ φιλοουκρανών και φιλορώσων στο
Διαδίκτυο αποτελούν πραγματικό κυβερνοπόλεμο – αντίθετα,
προβληματίζεται περισσότερο για τον κίνδυνο ενός πραγματικά
«
θερμού επεισοδίου» μεταξύ των συμβατικών δυνάμεων της Ρω-
σίας και της Ουκρανίας. «Θα έπρεπε να προβληματιζόμαστε περισ-
σότερο για τις σφαίρες, παρά για τα bytes» καταλήγει.
PC
65
PC Master
Εσθονία2007 και TitanRain
Μία «γεύση» στον κόσμο σχετικά με το τι μπορεί να σημαίνει «κυ-
βερνοπόλεμος» δόθηκε το 2007 στην Εσθονία, όταν μία σειρά κυ-
βερνοεπιθέσεων, που ξεκίνησαν στις 27 Απριλίου, έπληξε τις ιστο-
σελίδες πολλών εσθονικών φορέων – μεταξύ των οποίων η Βουλή,
τράπεζες, υπουργεία, εφημερίδες κ.ά. Εκείνη την περίοδο ήταν σε
εξέλιξη αντιπαράθεση μεταξύ της χώρας με τη Ρωσία, σχετικά με
τη μετακίνηση μνημείου της σοβιετικής περιόδου στο Ταλίν, κα-
θώς και τάφων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι περισσότερες από
τις επιθέσεις ήταν distributed denial of service, ενώ παρατηρήθη-
καν και άλλες μέθοδοι. Αναλυτές είχαν χαρακτηρίσει τις επιθέσεις
ως άνευ προηγουμένου επιπέδου, όσον αφορά στα χαρακτηριστι-
κά τους.
Η εσθονική κυβέρνηση είχε κατηγορήσει το Κρεμλίνο ότι βρισκό-
ταν πίσω από τις επιθέσεις, ωστόσο ποτέ δεν αποδείχθηκε κάτι τέ-
τοιο. Το 2009 την ευθύνη ανέλαβε η ρωσική οργάνωση νεολαίας
Nashi, ενώ σε δημοσίευμα του «Radio Free Europe» αναφέρεται ότι
ο Σεργκέι Μάρκοφ, πολιτικός αναλυτής και στέλεχος του κόμματος
του Βλάντιμιρ Πούτιν είχε πει ότι πίσω από τις επιθέσεις βρισκόταν
ένας βοηθός του, τον οποίον δεν κατονόμασε, ο οποίος είχε ενερ-
γήσει μόνος του. Επίσης, σημαντικό κεφάλαιο στη μέχρι τώρα ιστο-
ρία του κυβερνοπολέμου είναι το αποκαλούμενο «Titan Rain»: Πρό-
κειται για το χαρακτηρισμό που δόθηκε από τις αρχές των ΗΠΑ σε
μία σειρά οργανωμένων κυβερνοεπιθέσεων εναντίον αμερικανικών
συστημάτων, που φέρεται να ξεκίνησαν το 2003. Οι επιθέσεις θεω-
ρούνται κινεζικής προέλευσης, με στόχο την κατασκοπεία.
Το έμβλημα των Cyber Berkut.
